W wyniku wprowadzenia reformy powstały otwarte fundusze emerytalne oraz całkowicie nowe prywatne podmioty, które nimi zarządzają – powszechne towarzystwa emerytalne. Rynek towarzystw emerytalnych różni się od innych rynków finansowych. Na typowych rynkach nowy produkt zdobywa rynek sukcesywnie, a w wypadku funduszy emerytalnych istniała konieczność szybkiego zadeklarowania się większości potencjalnych klientów.

Rynek funduszy emerytalnych został podzielony w 1999 roku, w następnych latach członkami OFE zostaną osoby, które podejmują pracę po raz pierwszy. Opłata za przedwczesny transfer jest dodatkowa barierą w przemieszczaniu się konsumentów. Jest to kolejna różnica w stosunku do typowego rynku. Uruchomienie PTE wiąże się z wysokimi kosztami, ale również z przeznaczeniem poważnych środków na reklamę i akwizycję.  W połączeniu z barierą transferową i niskim odsetkiem nowych członków sprawia, że bariery wejścia dla nowych podmiotów są bardzo wysokie, dlatego też w 2000 roku nie utworzono żadnego  PTE.

PTE, w pozyskaniu nowych członków OFE, mogą konkurować ze sobą na kilka sposobów. Najważniejsza z punktu widzenia klienta jest konkurencja jakościowa. Obejmuje ona przede wszystkim stopę zwrotu, która mierzy efektywność inwestycji czynionych przez dane OFE. Ważny jest także dostęp do informacji, czyli możliwość sprawdzenia swojego konta poprzez bankomat, Internet lub call – center. Innym sposobem jest konkurencja cenowa. Fundusze mogą pobierać od swoich klientów opłaty wymienione w ustawie. OFE mogą konkurować za pomocą sieci sprzedaży, czyli liczby i wydajności zatrudnionych akwizytorów, oraz na wspierająca sprzedaż reklamę.

Fundusze emerytalne rozpoczęły działalność 1 kwietnia 1999 r. W momencie startu było ich piętnaście. Od 1 marca do końca grudnia 1999 r. pracownicy mogli podpisywać umowy z wybranymi przez siebie funduszami. Towarzystwa aby pozyskać jak największą liczbę członków przygotowywały odpowiednie plany i strategie. Wchodząc na rynek zakładały w jakim procencie rynku chciałyby mieć udział. Ponieważ nie było konkretnych  informacji  o liczbie  uczestników,  która może

wziąć udział w reformie i nie znano nawet liczby osób, które będą miały obowiązek przystąpienia do II filaru, planowane udziały w rynku znacznie odbiegają od osiągniętych rezultatów.

Tabela nr  2.Towarzystwa Emerytalne – udział w rynku

Otwarty Fundusz Emerytalny	Planowany udział w rynku ok.	Planowany udział w rynku (w %)	Członkowie OFE stan na 31.12.1999	Udział w rynku stan na 31.12.1999(w %)	Członkowie OFE stan na 31.03.2002	Udział w rynku stan na 31.03.2002(w %)
AIG  OFE	500 000	8%	810 904	8,39	839 607	7,81
Commercial Union OFE BPH CU, WBK SA	800 000	12%	2 303 071	23,83	2 463 335	22,91
Bankowy  OFE	600 000	Co najmniej 10%	353 197	3,65	388 829	3,62
OFE  „Pocztylion”	Brak danych	Brak danych	347 505	3,6	454 391	4,23
OFE  Ego	Brak danych	Brak danych	222 801	2,31	239 156	2,22
OFE  „DOM”	500 000 – 650 000	8 – 10%	155 743	1,61	240 694	2,24
OFE  Nationale – Nederlanden Polska	500 000	8%	1 467 125	15,8	1 753 644	16,31
OFE  PBK „Orzeł”	450 000 – 600 000	7 – 10%	246 492	2,55	270 574	2,52
OFE  PZU „Złota Jesień”	1 500 000	20%	1 700 840	17,6	1 757 427	16,34
SAMPO OFE	Brak danych	Brak danych	476 039	4,92	449 727	4,18
OFE  Skarbiec – Emerytura	Brak danych	Brak danych	344 443	3,56	380 792	3,54
Winterthur OFE	Brak danych	Brak danych	275 914	2,85	323 398	3,01
OFE  Zurich	650 000	10%	969 670	3,82	390 662	3,63
OFE  Polsat	300 000 – 500 000	10%	76 267	0,79	131 443	1,22
OFE Allianz Polska	Brak danych	Brak danych	175 789	1,82	221 101	2,07
OFE Kredyt Banku	Brak danych	Brak danych	49 188	0,51	155 807	1,45
Pekao OFE	Brak danych	Brak danych	59 999	0,62	291 508	2,71

Źródło: Powszechne Towarzystwa Emerytalne w pigułce, „Gazeta Ubezpieczeniowa” nr 5 z 3-9.03.1999r, „Gazeta Ubezpieczeniowa” nr 23 z 9.08.2000 r. s. 15, oraz Biuletyn kwartalny (1/2002)KNUiFE ( www.knuife.gov.pl ).

Według stanu na koniec roku 1999 najwięcej członków zgromadził Commercial   Union   OFE  BPH  CU,  WBK S.A.-  2 303 071 członków,  co stanowiło

23,83% rynku. Przekroczył on prawie czterokrotnie swoje założenia. Lider na rynku OFE, w odniesieniu do posiadającego najmniej członków czyli nieistniejącego już OFE Rodzina, miał ponad 70 razy więcej członków. Bardzo duży udział w rynku posiadały także OFE PZU Złota Jesień – 1 700 840 członków, co stanowiło 17,6% rynku oraz OFE Nationale Nederlanden – 1 467 125 członków, czyli 15,8% rynku. Najmniej uczestników, obok OFE Rodzina (29 700, 0,31%), miały: OFE Kredyt Banku – 49 188 czyli 0,51% i także nieistniejący OFE Epoka, która posiadał 50 008 członków co stanowiło 0,52 % rynku. Najbliżej osiągnięcia założeń było OFE PZU, które planowało, że do funduszu przystąpi ok. 1 500 000  członków, a pod koniec 1999 roku liczba uczestników wynosiła 1 700 840. Największą porażkę poniosły OFE Polsat i nieistniejący Pioneer OFE. Z planowanego udziału w rynku w wysokości 10%, nie osiągnęli nawet 1%. Wiadomo było że nieuniknionym procesem będzie konsolidacja funduszy. Spowodowane to było tym, że do niektórych funduszy nie zapisało się tylu uczestników, aby zagwarantować PTE zyski. Analitycy szacują, że minimalnym progiem sukcesu jest ok. 300 tys. członków.  W pierwszym kwartale 2002 roku liderem pod względem liczby członków  był nadal Commercial Union OFE który posiadał 2 463 355, jednak jego procentowy udział spadł do 22,91. Drugie miejsce zajmuje OFE PZU Złota Jesień, do którego przystąpiło łącznie 1 757 427 co stanowi 16,34%. Bardzo zbliżył się do niego OFE Nationale Nederlanden – 1 753 644 czyli 16,31% ubezpieczonych. Do wyróżniających się funduszy należy także AIG OFE który zgromadził 7,81% uczestników. Duży postęp zanotował Pekao OFE z 0,51% na 2,71% jednak jest to głównie spowodowane tym, że towarzystwo przejęło  zarządzanie nad Pioneer OFE, a także OFE Epoka, których członkowie wstąpili w jego szeregi. Sampo PTE, którego fundusz posiada 449 727 członków przejął zarządzanie nad OFE Norwich Union, a Pocztowo – Bankowe PTE nad Arka Invesco OFE. Najmniej członków posiada OFE Polsat – 131 443 czyli 1,22%.

Przy wyborze odpowiedniego funduszu należało zwrócić zwłaszcza uwagę na to kto jest jego założycielem i kto będzie zarządzał naszymi pieniędzmi. Należało pamiętać, że jest to inwestycja długoterminowa mająca na celu zabezpieczenie naszej przyszłości za kilkanaście, kilkadziesiąt lat. Bardzo ważne więc jest czy założyciele mają tradycję, a co za tym idzie doświadczenie w prowadzeniu tego typu działalności, ponieważ kluczowym czynnikiem będzie jakość zarządzania kapitałem. Większość przystępujących do funduszy kierowała się wysokością prowizji. Wysokie opłaty od składek  oznaczają,  że  otwarty  fundusz  emerytalny  zabiera  dużą  część

pieniędzy dla siebie. W efekcie członkowie funduszu mają na swoim rachunku mniej pieniędzy. Opłaty od składek są zazwyczaj najwyższe na samym początku oszczędzania, ponieważ PTE muszą opłacić agentów podpisujących umowy z klientami i zapłacić za reklamę i promocję. Towarzystwa aby pozyskać jak największą liczbę członków konkurowały ze sobą obniżając prowizję.

Tabela nr 3. Średnioroczna prowizja pobierana przez OFE

OFE	Prowizja w kolejnych latach członkostwa	Prowizja średnioroczna po latach (w %)
		10	15	20	25	30	35	40
AIG  OFE	8,5%	8,5	8,5	8,5	8,5	8,5	8,5	8,5
Bankowy  OFE	1 rok 9,9%, 2 i 3 – 8,9%, 4 –8,7%, 5-10 –8,4%, 11-15 – 7,4%, 16-20 – 5,4%, 21-25 – 2,5%, następne – 0%	8,68	8,25	7,54	6,53	5,44	4,67	4,08
Commercial Union OFE BPH CU WBK	10%, po dwóch latach 4%	5,2	4,8	4,6	4,48	4,4	4,34	4,3
OFE Ego	7,9%	7,9	7,9	7,9	7,9	7,9	7,9	7,9
OFE Allianz Polska	1 rok- 6%, 2 i 3 – 5%, następne 4%	4,4	4,26	4,2	4,16	4,13	4,11	4,1
OFE Kredyt Banku	8%	8	8	8	8	8	8	8
OFE Nationale Nederlanden Polska	8,7% po dwóch latach 5,8%	6,38	6,19	6,09	6,03	5,99	5,97	5,95
OFE PBK Orzeł	8,9%, 3-4 – 8,5%, następne 7,9%	8,22	8,11	8,06	8,03	8,01	7,99	7,98
OFE Pocztylion	8,9%, 3-15 – 7,5% następne 2,9%	7,78	7,69	6,49	5,77	5,29	4,95	4,7
OFE Polsat	8,5%	8,5	8,5	8,5	8,5	8,5	8,5	8,5
OFE  PZU Złota Jesień	9%, 3-15 –7%, następne 3%	7,4	7,27	6,2	5,56	5,13	4,83	4,6
SAMPO OFE	8%	8	8	8	8	8	8	8
OFE Skarbiec – Emerytura	7,9%, po dwóch latach 6%	6,38	6,25	6,19	6,15	6,13	6,11	6,1
OFE  Dom	8,9%, po dwóch latach 4,5%	5,38	5,09	4,94	4,85	4,79	4,75	4,72
Pekao OFE	1 i 2 -7,8%,3 – 6%, 4-5,5%, 5-5% następne 4,5%	5,46	5,14	4,98	4,88	4,82	4,77	4,74
Winterthur OFE	1-3 – 9%, 4-10-5,25%, 11-20 – 5% następne 3,5%	6,38	6	5,81	5,35	5,04	4,82	4,66
Zurich OFE	9%	9	9	9	9	9	9	9

Źródło: obliczenia własne na podstawie Biuletyn kwartalny (1/2002) KNUiFE (www.knuife.gov.pl)

Tabela  ta ukazuje różne sposoby pobierania  prowizji przez  PTE. Część towarzystw bierze stałą prowizję przez wszystkie lata, a inne z upływem czasu obniżają je. Towarzystwem, które weszło na rynek z najwyższą prowizją pierwszoroczną wynoszącą 15% było AIG OFE. Wobec niekonkurencyjności – szybko ją obniżyło do 8,5%. Najniższą średnioroczną prowizję po pierwszych 10 latach uczestnictwa pobierają Allianz Polska – 4,85% i Commercial Union OFE BPH CU WBK  – 5,2%, oraz OFE Dom – 5,38%. W długim okresie czasu, po  40 latach najniższą prowizję ma Bankowy OFE – 4,08%, oraz OFE  Allianz Polska – 4,21%. Bankowy OFE po 25 latach uczestnictwa w funduszu zaprzestaje pobierania prowizji.

Funduszami emerytalnymi posiadającymi najwyższą prowizję, jednakową przez wszystkie lata uczestnictwa w funduszu są: Zurich OFE – 9%, AIG OFE – 8,5%, OFE Polsat – 8,5% .

Decyzja o przystąpieniu do II filaru jest nieodwołalna. Można jednak zmieniać fundusze emerytalne. Początkowo głównym czynnikiem, którym kierowano się przy wyborze OFE była wysokość prowizji.  Następnie zaczęto kierować się wysokością kapitału PTE, doświadczeniem na polskim  rynku finansowym osób zarządzających kapitałem. Niebagatelną rolę odegrała też reklama, często nierzetelna, ukazująca nam wspaniałą przyszłość na emeryturze. Osoby, które  w terminie nie dopełniły obowiązku zawarcia umowy z OFE, zostały drogą losowania przydzielone przez ZUS do poszczególnych funduszy. Obecnie przy zmianie i wyborze nowego funduszu decyduje przede wszystkim wartość jednostki uczestnictwa, a więc zysk osiągany przez OFE, a także wielkość funduszu. Należy jednak pamiętać, że fundusze z założenia są wieloletnie, 30 a nawet w niektórych przypadkach 40 letnie, dlatego też błędem jest śledzenie codziennej wyceny jednostek rachunkowych funduszy. Dopiero kilka lat po wprowadzeniu reformy będzie można porównać skuteczność zarządzania składkami przez Fundusze Emerytalne. Wtedy bowiem znane będą średnie stopy zwrotu z inwestycji, które będą obliczone na podstawie średnich wyników finansowych wszystkich funduszy. Analizując te wyniki można będzie wybrać najbardziej rentowny fundusz.

Tabela nr 4. Zmiany członkostwa dokonane przez członków OFE

OFE	IV kwartał 1999r.		IV kwartał 2000r.		IV kwartał 2001r.
	przystąpili	opuścili	przystąpili	opuścili	przystąpili	opuścili
AIG  OFE	2 539	1 427	495	1036	1876	8726
Bankowy  OFE	1 634	1 408	1807	588	2770	8837
Commercial Union OFE BPH CU WBK	91	3 832	108	3170	4378	8461
OFE Ego	2 300	1 712	586	465	3614	2072
OFE Allianz Polska	1 060	84	282	194	3322	785
OFE Kredyt Banku	2 330	140	4428	373	16800	952
OFE Nationale Nederlanden Polska	818	1 785	709	1387	7028	3815
OFE PBK Orzeł	3 975	2 623	112	653	5715	2546
OFE Pocztylion	1 646	1 921	662	173	3379	2799
OFE Polsat	760	98	3103	173	140	1032
OFE  PZU Złota Jesień	267	6 559	553	3899	2037	17119
Sampo OFE	3 065	2 725	52	2301	309	6871
OFE Skarbiec – Emerytura	3 534	3 041	1717	1333	8431	4836
OFE  Dom	1 254	921	1479	324	17786	1303
Pekao OFE	36	76	11	105	111	2577
Winterthur OFE	489	1 380	780	541	2950	2548
Zurich OFE	1 369	1 486	754	987	544	3930

Źródło: Biuletyn kwartalny (1/2000) KNUiFE, Biuletyn kwartalny (4/2000)KNUiFE oraz

Biuletyn kwartalny (4/2001)KNUiFE ( www.knuife.gov.pl ).

Zmieniając fundusz w IV kwartale 1999 roku najwięcej osób przystąpiło do OFE PBK Orzeł  3 975 nowych członków oraz do OFE Skarbiec – Emerytura – 3 534 członków. Dużą liczbą nowych uczestników mogły szczycić się także AIG OFE – 2 539, OFE Kredyt Banku – 2 330 oraz OFE Ego – 2 300. Najmniejszą popularnością cieszyły się  Pekao OFE, tylko 36 nowych osób i Commercial Union – 91, a także OFE PZU – 267 członków, Wintherthur – 489 i Polsat – 760. Najwięcej osób opuściło szeregi funduszu PZU –  6 559,  Commercial Union  –  3 832, a  także  Skarbiec Emerytura –

3 041 i PBK Orzeł – 2 623. W IV kwartale 2000 roku najwięcej nowych członków miał OFE Kredyt Banku – 4 428 osób, OFE Polsat – 3103 oraz Bankowy OFE – 1 897 i OFE Skarbiec Emerytura – 1 717. Pod względem utraty członków prowadziły OFE PZU – 3 899, Commercial Union – 3 170 i Nationale Nederlanden – 1 387. Ostatni kwartał  2001  roku  to  bardzo  dużo  nowych  członków  w  szeregach  OFE  Dom  –

17 786,  OFE Kredyt Banku – 16 800, oraz Skarbiec Emerytura – 8 400 i OFE Nationale Nederlanden – 7 028. Najmniej osób przeszło do Pekao OFE – tylko 111 osób, Polsat OFE – 140 oraz Sampo OFE – 309. Najczęściej uczestnicy opuszczali szeregi OFE PZU – aż 17 786 osób, Bankowy – 8 837, AIG – 8 726 i Commercial Union – 8 461.  Wyniki te pokazują, że fundusze które są liderami na rynku mają coraz większe problemy z pozyskiwaniem nowych członków i z utrzymaniem starych.  Należy pamiętać o tym, że zmieniając fundusz, członkostwo w nowym liczy nam się jako pierwszy rok uczestnictwa w tym funduszu, a więc ponosimy największe koszty prowizyjne. W przypadku Sampo OFE podałem wcześniejsze dane dotyczące przejętego przez niego OFE Norwich Union.

Składki przekazywane przez ZUS do OFE są zamieniane na jednostki uczestnictwa, których wartości zależą od wyników inwestycyjnych PTE. Obecnie wypracowywanie godziwych zysków staje się najpoważniejszym zadaniem towarzystw. Osiągnięcie wysokiej stopy zwrotu ze składek może okazać się dla większości PTE bardzo trudne. Wynika to z dość płytkiego rynku finansowego oraz z dość ścisłych rygorów inwestycyjnych. Ustawodawca dbając o bezpieczeństwo pieniędzy członków OFE nałożył na fundusze procentowe limity ograniczające wysokość środków zaangażowanych w poszczególne kategorie aktywów. Z uwagi na to, że celem funduszy jest najbezpieczniejsze lokowanie aktywów nie mogą one podejmować zbyt ryzykownych przedsięwzięć finansowych. Każdy z funduszy  powinien starać się osiągać przynajmniej minimalną stopę zwrotu, na której wysokość największy wpływ będą miały wyniki wypracowane przez towarzystwa o największych aktywach. Duże towarzystwa uważają, że mają większą możliwość kształtowania trendów na rynku finansowym, lepszy dostęp do informacji, możliwość dokonywania  transakcji, których nie są w stanie dokonywać małe fundusze. Mają również możliwość angażowania  najlepszych specjalistów. Małym funduszom łatwiej dokonuje  się  zmian  w  portfelu  inwestycyjnym,  a  na  wielkość  uzyskiwanej  stopy

zwrotu większy wpływ mają pojedyncze udane transakcje. Niektóre fundusze chcąc podwyższyć wartość jednostek uczestnictwa, tym samym zwiększyć atrakcyjność próbowało inwestować w sposób nie dopuszczony przez ustawę. Zostało to natychmiast zauważone przez KNUiFE i na towarzystwa nałożono wysokie kary pieniężne

Tabela nr 5.  Wartość jednostek uczestnictwa oraz zysk OFE z inwestycji w roku    1999, 2000 i 2001r.

OFE	Wartość jednostki 30.12.1999	Zysk w 1999r	Wartość jednostki  29.12.2000	Zysk w 2000r. w stosunku do 1999r.	Wartość jednostki  29.12.2001	Zysk w 2001r w stosunku do 1999r
AIG  OFE	11,41	14,10	12,66	10,95	12,83	1,34
Bankowy  OFE	11,89	18,9	12,82	7,82	13,31	3,82
Commercial Union OFE BPH CU WBK	11,53	15,3	13,03	13,01	14,31	9.82
OFE Ego	11,88	18,8	13,53	13,89	13,93	2,95
OFE Allianz Polska	10,88	8,8	12,49	14,80	13,38	7,12
OFE Kredyt Banku	10,65	6,5	12,20	14,55	12,40	1,63
OFE Nationale Nederlanden Polska	11,50	15	13,25	15,22	14,31	8,00
OFE PBK Orzeł	11,97	19,7	13,57	13,37	14,03	3,38
OFE Pocztylion	11,24	12,4	13,07	16,28	13,36	2,21
OFE Polsat	11,42	14,2	13,48	18,04	14,53	7,78
OFE  PZU Złota Jesień	11,27	12,7	12,54	11,27	13,75	9,64
Sampo OFE	11,85	18,5	12,99	9,62	14,37	10,6
OFE Skarbiec – Emerytura	11,25	12,5	13,31	18,31	13,32	0,07
OFE  Dom	11,99	19,9	14,15	18,01	14,36	1,48
Pekao OFE	11,27	12,7	12,40	10,03	13,56	9,35
Winterthur OFE	11,32	13,2	12,95	14,40	14,00	8,10
Zurich OFE	11,33	13,3	13,15	16,06	13,94	6,00

Źródło: obliczenia własne na podstawie Biuletyn kwartalny (1/2000) KNUiFE oraz Biuletyn kwartalny  (4/2001) KNUiFE ( www.knuife.gov.pl )

Na początku wartość wszystkich jednostek uczestnictwa wynosiła 10 złotych. W roku 1999 największy zysk  z inwestycji uzyskał OFE Dom, którego wartość jednostki wzrosła o 19,9%. Dobre wyniki uzyskały także: OFE PKB Orzeł – 19,7%, Bankowy OFE – 18,9% oraz OFE Ego – 18,8%. Najniższe zyski zanotowały  OFE Kredyt Banku  w wysokości 6,5% i OFE Allianz Polska – 8,8%. W roku 2000 największy zysk zanotował OFE Skarbiec Emerytura. Wzrósł on w stosunku do roku 1999 o 18,31%. Następne są OFE Polsat z zyskiem wynoszącym – 18,04 i OFE Dom – 18,01%. Najniższe zyski uzyskały OFE Bankowy  – 7,82, Sampo OFE – 9,62 i Pekao OFE – 10,03%. W roku 2001 funduszem z największym zyskiem był Sampo OFE – 10,6%, Commercial Union OFE – 9,82% oraz OFE PZU 9,54 i Pekao – 9,35. Symboliczny wręcz zysk zanotował OFE Skarbiec Emerytura – 0,07%. Niskie zyski miały także AIG OFE – 1,34%, OFE Dom – 1,48% i OFE Kredyt Banku – 1,63%. W ostatnim roku zyski w odniesieniu do roku poprzedniego były wyraźnie niższe niż w latach  wcześniejszych. Największe zyski uzyskały jednak fundusze, które obecnie są liderami na rynku OFE .